گفتوگو با علامّه سیّد محمد حسین فضل اللَّه

دیدگاه اسلام به ویژه قرآن در مورد شخصیت، آموزش، کار و معیشت، حقوق، مرجعیت دینی، پوشش، منزلت انسانی و مکانت معنوی زن تبیین شده است. در این گفت وگو، محورهای اساسی چون زبان قرآن در حکایت از زن و مرد، علم آموزی، مالکیت، حجاب و مرجعیت دینی زنان مورد بحث قرار گرفته است. علامه فضل الله زبان قرآن درباره زنان و مردان را طبق قانون کلی که هر زبان نماینده جامعه خاص است، نماینده جامعه عرب میداند که در گویش خود تعبیرهای متفاوت از زنان و مردان داشتند و این تعبیرها به هیچ وجه بار ارزشی منفی و نگاه تبعیض آلود از سوی قرآن را نمیرساند. در علم آموزی نیز اسلام بیهیچ تفاوت گذاری در اصل علم و قلمرو آن، تمامی عرصه های دانش را برای زنان و مردان مطلوب و مایه فضل شمرده است و هیچ عرصه ممنوعه برای زنان وجود ندارد. بدین سان در کار و معیشت، زن میتواند هر کسب و شغلی داشته باشد و مالک درآمد خویش باشد. علامه در پاسخ رَوایی تنبیه و خشونت علیه زن ناشزه پاسخ می دهد که این راهکاری است برای حفظ کیان خانواده از فروپاشی که اولاً در رده آخر راهکارهای دیگری چون موعظه، تنبیه روانی و قانون قرار دارد و ثانیاً: محدود به شرایط و قیودی است که تماماً نشان از راهکاری برای حراست از نهاد خانواده دارد و نه انتقام و خشونت علیه زن. علامه چند همسری و عدالت شوهر میان همسران را مطابق با طبیعت و مصالح انسان میداند، زیرا اگر چنین نمیبود از گذشته دور تا به امروز تداوم نمییافت چنان که شیوه چند همسری جز در موارد بسیار نادر، نتوانست در جامعه بشری دوام یابد، گذشته از این شرایط خاص چون نازایی، بیماری زنان و ازدیاد جمعیت زنان نسبت به مردان براثر وقوع جنگها و سایر حوادث که بر کاهش جمعیت مردان اثر می گذارد، تعدد همسر گزینی را ایجاب می کند. علامّه فضل الله در مورد مرجعیت دینی زنان معتقد است که قواعد بنیادین فقه به هیچ وجه مانع مرجعیت زنان نیست، چنان که روایات وارده در این موضوع نیز زبان منع ندارد، بنابراین مرجعیت زن در صورتی که واجد شرایط باشد مانع دینی ندارد. علامّه، پوشش زن را در غیر صورت، کفّین و احیاناً پشت پا، واجب میداند و ترک آن را جز در موارد احساس خطر و یا خوف طلاق از شوهر روا نمی شمارد امّا در کیفیت پوشش بر آن است که عرف جوامع اسلامی مختلف است و دین پوشش خاصّی را توصیه نکرده است.